Dnia 24 marca 1794 roku na Rynku Głównym w Krakowie Tadeusz Kościuszko ogłosił akt powstania narodowego i tym samym zapoczątkował insurekcję kościuszkowską. Dziś przypada 229. rocznica tego wydarzenia, które w swych założeniach miało uratować pogrążoną w upadku Rzeczpospolitą, jednak finalnie doprowadziło do jej końca.
Powstańczy rząd chciał naprawić bardzo trudną (spowodowaną rozbiorami i kryzysem gospodarczym) sytuację finansową Polski. Wobec tego już 24 marca 1794 roku przejął kontrolę na produkcją pieniądza. Niedługo później wdrożono nowy system menniczy podobny do tego działającego w Królestwie Prus.
Prawdziwa rewolucja w polskim pieniądzu nastąpiła jednak 8 czerwca 1794 roku, wtedy też wprowadzono pierwsze w historii Polski pieniądze papierowe. Miały one charakter substytutowy, czyli w swoim zamyśle jedynie zastępowały monety.
Jednak polskie społeczeństwo źle przyjęło decyzję o ich wprowadzeniu, a wielu kupców odmawiało przyjmowania papierowego pieniądza jako zapłaty. Powstańcze władze z jednej strony za potrzebne powstaniu towary płaciły tym pieniądzem, ale z drugiej zezwalały, aby należny powstaniu podatek był płacony jedynie w 50% nowym papierowym pieniądzem, resztę trzeba było uiścić za pomocą tradycyjnych monet – taka polityka jedynie wzmagała niechęć i nieufność do nowego środka płatniczego.
Na szczególną uwagę zasługuje wygląd opisywanego pieniądza. Banknoty różniły się nominałem oraz kolorem. Umieszczano na nich znaki wodne, a także podpisy i numery seryjne. Ich ikonografia odwoływała się natomiast do symboli rewolucji francuskiej, takich jak: czapka frygijska, uzbrojenie sankiulotów, baszty murów więziennych, łańcuchy absolutyzmu, gromy ludu oraz skrzydła wolności. Ponadto na banknotach umieszczano polskiego Orła i litewską Pogoń oraz tekst uchwały Rady Najwyższej Narodowej.
Poniżej zamieszczono pochodzące z naszego muzeum przykłady pieniądza doby powstania kościuszkowskiego.
