W nowym roku akademickim:) zapraszamy Państwa na kolejną odsłonę lekcji archeologii.
Dzisiaj znów zajmiemy się datowaniem. Na jednej z poprzednich lekcji rozmawialiśmy o datowaniu względnym. Dla przypomnienia, jest to datowanie oparte na uszeregowaniu artefaktów i odpowiada na pytanie, co jest starsze, a co młodsze w tej usystematyzowanej grupie. Bez konkretnego umiejscowienia na osi czasu. Dzisiejsza lekcja natomiast dotyczyć będzie jednej z metod datowania bezwzględnego, a mianowicie metody dendrochronologicznej.
Każda metoda datowania bezwzględnego pozwala ustawić konkretny zabytek na osi czasu. Datowanie bezwzględne wykonuje się w oparciu o regularne rytmy natury, które pozostawiają konkretne ślady na materiale organicznym. Warunkiem datowania jest w tym wypadku wykonanie zabytku z materiału organicznego.
Jeśli chodzi o datowanie dendrochronologiczne wykonuje się je na podstawie układu słojów w drewnie. Charakterystyczne pierścienie we wnętrzu pni drzew powstają w związku z rocznymi przyrostami tych roślin. Przyrosty roczne drzew nie są stałe. Zależne są zarówno od gatunku drzewa, jego wieku, jak i od warunków klimatycznych, jakie w danym okresie panowały na konkretnym terenie. Przykładowo w rejonach o suchym klimacie opady deszczu ponad miarę powodują zgrubienie przyrostów rocznych. W klimacie umiarkowanym wpływ na różnicowanie grubości pierścieni przyrostowych ma natomiast temperatura i nasłonecznienie, np. zimna wiosna daje bardzo nikły roczny przyrost.
Ale jak sekwencja pierścieni widoczna na ściętym pniu drzewa znalazła zastosowanie w archeologii?
Przyrosty drzew i ich użyteczność w datowaniu interesowała archeologów już w XIX w. Jednak po raz pierwszy użył jej w latach 20. XX w. badacz amerykański A. E. Douglass. Z wykształcenia astronom, pasjonował się stanowiskami archeologicznymi na terenie południowo-zachodniej Ameryki Północnej. Badając stanowiska takie jak Mesa Verde czy Pueblo Bonito, opracował metodę datowania artefaktów w oparciu o układ słojów widocznych na drewnie. Do końca lat 30. XX w. badacz ten stworzył bazę danych zawierających sekwencje pierścieni drzew, która pozwalała na wykonanie datowań z precyzją nawet co do roku.
Już w latach 30. XX w. badacze europejscy starali się wprowadzać tę samą metodę na Starym Kontynencie, jednak rozwój dendrochronologii w Europie w pełnej skali nastąpił dopiero w latach 60. XX w. Wpływ na to miało przede wszystkim użycie w selekcji i katalogowaniu danych pierwszych komputerów.
Na czym jednak tak dokładnie polega metoda datowania dendrochronologicznego?
Jak już wspomniałam wcześniej, warunki środowiskowe wpływają na przyrost drzew w danym roku. Dla drzew tego samego gatunku, rosnących na tym samym obszarze, przyrost ten w danym roku będzie identyczny. Przyrosty z kilku lat tworzą niepowtarzalne sekwencje, które są widoczne na wszystkich drzewach z danego terenu.
Gdzie możemy zobaczyć takie sekwencje?
Widać je wyraźnie w układzie słojów na pniu ściętego drzewa. Można też pobrać taką sekwencję z drzewa żywego, odwiercając próbkę. Dendrochronolodzy mierzą i przerysowują na diagramy sekwencję grubości pierścieni z badanych próbek. Sekwencje z poszczególnych drzew pokrywają się ze sobą, tak że mając do dyspozycji pewną ilość drzew, jesteśmy w stanie cofnąć się bardzo daleko wstecz w chronologii, tworząc sekwencję kontrolną dla danego terenu. Poprzez dopasowywanie do siebie charakterystycznych sekwencji przyrostu pierścieni widocznych na przekrojach drzew w różnym wieku oraz kopalnych bali starego drewna możemy cofnąć się nawet o kilka tysięcy lat.
Metodę datowania przy pomocy dendrochronologii pokazuje zamieszczona ilustracja.
- 1. Tworzenie sekwencji chronologicznej z próbek pobranych z drzew.
Wracając do archeologii, jeśli uda nam się znaleźć jakiś drewniany zabytek, na którym widoczne są pierścienie przyrostu drzewa (najczęściej są to drewniane belki), możemy zabytek taki porównać ze stworzoną dla terenu badań sekwencją dendrochronologiczną. Dopasowanie naszego układu pierścieni do konkretnego punktu na skali dendrochronologicznej pozwala na uzyskanie datowania artefaktu, a przynajmniej wskazuje datę ścięcia drzewa, z którego nasz zabytek został wykonany.