W niedzielę 22 stycznia obchodzimy 160. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Z tej okazji prezentujemy dziesięć ciekawostek na temat powstania, które warto znać:
- „Żadnych marzeń panowie” – jest to jeden z najbardziej znanych cytatów cara Aleksandra II. Przypadająca na jego rządy liberalizacja, m.in. w ramach odwilży posewastopolskiej budziła wielkie nadzieje, jednak w stosunku do ziem polskich car był nieugięty i nie chciał się zgodzić na jakiekolwiek zwiększenie autonomii. W rozmowie z polskimi politykami ich nadzieje na poszerzenie politycznych swobód dla Królestwa Polskiego miał skwitować zacytowanymi na początku słowami.
- Bezpośrednią przyczyną powstania była tzw. branka do carskiej armii. Rekrutów w latach poprzednich losowano, jednak w 1863 roku pobór miał odbyć się według przygotowanej wcześniej listy, na której znaleźli się niepodległościowi działacze. Służba w carskim wojsku, zwłaszcza dla Polaków była bardzo ciężka. Żołnierzy wysyłano do odległych zakątków Rosji, a surowa dyscyplina i umyślne utrudnianie im służby sprawiały, że pobyt w armii był niczym zesłanie – stąd wielu młodych ludzi, mając w perspektywie walczyć lub dać się wcielić do armii, wybrało walkę.
- Potyczka pod Ciołkowem była pierwszym starciem powstania. 22 stycznia 1863 roku Polski oddział pod dowództwem Aleksandra Rogalińskiego pokonał pod wsią Ciołkowo kompanię rosyjskiego pułku, którą dowodził pułkownik Kozlaninow. Zaskoczeni Rosjanie zostali rozgromieni, a podczas walk zginął ich dowódca.
- Herbem powstańców styczniowych była trójpolowa tarcza zwieńczona zamkniętą koroną. W tarczy umieszczono trzy godła: polskiego Białego Orła, litewską Pogoń oraz Michała Archanioła – symbol Rusi (tj. Ukrainy). Herb wyrażał jedność tych trzech narodów w walce o swoją wolność.
- Początkowo powstańcy walczyli głównie przy użyciu broni myśliwskiej i broni białej – w tym emblematycznych dla niemal wszystkich polskich powstań kos przekutych na sztorc. Co ciekawe w oddziałach kosynierów według zaleceń powstańczego rządu miano umieszczać rekrutów nie tylko z warstwy chłopskiej, ale również spośród mieszczaństwa i szlachty. Z czasem dzięki zdobywaniu broni na wrogu i transportom uzbrojenia z innych zaborów powstańcy w większości byli wyposażeni w wojskowe karabiny.
- Sztyletnicy byli powstańczą organizacją pełniącą zadania o charakterze zbrojnym i dywersyjnym, na której czele stał Ignacy Chmieleński. Do zadań sztyletników należało m.in. wykonywanie wyroków śmierci na szpiegach i zdrajcach powstania. Ich działania miały na celu wywołanie terroru wśród rosyjskiej elity politycznej Królestwa Polskiego.
- Funkcję dyktatora powstania pełnił Romuald Traugutt. Przed powstaniem był on rosyjskim wojskowym walczącym m.in. na Węgrzech czy w wojnach z Turcją. Mimo wojskowego doświadczenia jego przywództwo nie zapewniło Polakom zwycięstwa. Traugutt został aresztowany i stracony na stoku warszawskiej cytadeli. Po śmierci został on uznany za wzór męstwa i patriotyzmu – zwłaszcza w czasach II RP mocno rozwijał się swoisty kult jego osoby.
- Gwoździem do przysłowiowej trumny powstania styczniowego było uwłaszczenie chłopów z terenu Królestwa Kongresowego dokonane na mocy carskiego ukazu w roku 1864. Od tej pory chłopi nie musieli już odrabiać pańszczyzny i uzyskali uprawianą przez siebie ziemię na własność. Wielu z nich osiągnęło więc swój główny cel i wobec tego nie widzieli już sensu dalszego popierania powstania.
- Swoistym epilogiem powstania było tzw. powstanie zabajkalskie. Powstańcy styczniowi zesłani na Syberię postanowili zbrojnie powstać przeciwko caratowi, uwolnić innych zesłańców i przedostać się do Chin. Niestety powstanie to, które miało miejsce w czerwcu 1866 roku, zakończyło się klęską.
- Weterani powstania styczniowego w II Rzeczypospolitej cieszyli się wyjątkowym statusem. Mogli nosić specjalnie dla nich zaprojektowane mundury oraz została przyznana im pensja. Ponadto byli powszechnie szanowani przez społeczeństwo.